Orgel & Concerten

Sinds de restauratie in 1967 organiseert de Orgelcommissie Langweer jaarlijks in de zomermaanden een viertal orgelconcerten in de prachtige Langweerder Dorpskerk. Er worden goede vak-organisten uitgenodigd om muziek ten gehore te brengen, passend bij het mooie Van Dam orgel uit 1784, dat wordt geroemd om zijn bijzonder klank.

Over het orgel

Het orgel in de kerk van Langweer werd in de jaren 1780-1784 door Lammert van Dam uit Leeuwarden gebouwd. Hij woonde op een woonboot tijdens zijn werkzaamheden. De adellijke familie van Eijsinga, die tegenover de kerk woonde, schonk het orgel aan de kerk. Enkele jaren daarvoor had Julius van Eijsinga de nieuwe kerk laten bouwen.

Het werd een groot orgel voor een dorpskerk: twee klavieren en een aangehangen pedaal, 16 stemmen.  De Boekzaal der geleerde Wereld vermeldt de volgende dispositie:  

Hoofdwerk C-f’’’                                                                            
Prestant 8’                                                                                             
Holpijp 8’                                                                                           
Octaaf 4’                                                                                                       
Quint 3’                                                                                                       
Octaaf 2’                                                                                                       
Cornet 3 sterk disc                                                                                   
Mixtuur 4-5-6 sterk bas/disc                                                                   
Trompet 8’                                                                                                   
Vox Humana 8’
 
Rugwerk C-f’’’                                                                                            
Prestant 4’                                                                                                   
Gedackt 8’                                                                                                   
Fluit 4’                                                                                                   
Nassard 3                                                                                           
Superoctaaf 2’                                                                                       
Sexquialter 2 sterk                                                                               
Dulciaan 8’
 
Pedaal C-e’, aangehangen                                                                  
Schuifkoppel                                                                                             
Twee tremulanten                                                                                     
Twee afsluiters                                                                                       
Windlossing
 
Er was naar alle waarschijnlijkheid een middentoonstemming.   
Toonhoogte: kamertoon, 415 hz
 
Er is een contract bewaard met Lubbarthus Bekenkamp. Dit is getekend op 14 maart 1779. Hij maakte de orgelkassen. Het orgel wordt op 24 oktober 1784 ingewijd Ds. Cannegieter met een leerrede over Psalm 33 vers 2. In de Franse tijd ontstaat er onenigheid over het gebruik van de herenbank.  De kerkvoogdij wil de bank verhuren maar deze is van de familie.

Na herhaaldelijk aandringen reageert Julius met het dreigement het nieuwe orgel af te laten breken en het aan een andere kerk te schenken. De kerkvoogdij stuurt geen brieven meer en het orgel blijft staan. In 1887 worden de frontpijpen door de firma van Dam vervangen door nieuwe. Hierbij komt de dubbele discant te vervallen. De pijpen in de tussenvelden krijgen spitse labia. Deze waren in 1784 rond.  Enkele koren van de mixtuur worden verwijderd. 

De N.V. v/h van Dam verwijdert in 1923 de Quint 3’ van het Hoofdwerk en de Sexquialter van het Rugwerk. Hiervoor in de plaats komen een Cello 8’ en Aeoline 8’.

Bij de restauratie van het Schnitger en Freytag orgel in Zuidhorn in 2010 werd ontdekt dat de Quint 3’ uit Langweer daar door van Dam in 1924 hergebruikt is als Octaaf 2’.

Het register is bij werkzaamheden daar blijven staan.
 In 1966/67 volgt een restauratie door Bakker en Timmenga waarbij het orgel weer wordt teruggebracht naar de situatie van 1784. De intonatie geschied op een wat hogere winddruk. Een herintonatie op de waarschijnlijk originele winddruk vindt plaats in 1997.                                                                                                   
Tenslotte is in 2019 groot onderhoud uitgevoerd door dezelfde Leeuwarder firma. Het orgel werd geheel schoongemaakt. De klavieren zijn gerestaureerd. Pijpwerk nagekeken en de intonatie nagelopen. Het orgel heeft rond de 1200 pijpen. De klavieren, pedaal en registerknoppen is de oudste origineel bewaard gebleven van Dam klaviatuur. De drie balgen zijn ook de oudste bewaard gebleven exemplaren van de eerste generatie van Dam.  Dit geldt tevens voor de Vox Humana 8’.  De Vox is de eerste die van Dam maakte. 
 
Vermoedelijk is de orgelstrijd voor de bouw van het orgel te Roden de aanleiding dat er in Langweer een Vox is gebouwd. Organist Lustig van de Martinikerk te Groningen was een vriend van de beroemde orgelmaker Hinsz. Lustig schrijft een aantal brieven naar Roden om ervoor te zorgen dat Hinsz daar de opdracht krijgt, en niet van Dam. Hij schrijft ondermeer dat van Dam nog nooit een vox Humana heeft gemaakt en dat ook niet kan.  Het is waarschijnlijk geldingsdrang geweest waardoor we in Langweer de eerste nieuw gemaakte vox van Van Dam bezitten!
De huidige dispositie:
 
Hoofdwerk C-f’’’                                                                                          
Prestant 8’ 2 sterk vanaf c1 1784/1887                                                       
Holpijp 8’ 1784                                                                                             
Octaaf 4’ 1784                                                                                             
Quint 3’ 1967                                                                                               
Octaaf 2’ 1784                                                                                             
Cornet 3 sterk disc 1784                                                                             
Mixtuur 4-5-6 sterk b/d 1784/1967                                                           
Trompet 8’ 1784                                                                                           
Vox Humana 8’ 1784
 
Rugwerk C-f’’’                                                                                              
Prestant 4’ 1784/1967                                                                               
Fluit does 8’ 1784                                                                                         
Fluit 4’ 1784                                                                                                 
Nasard 3’ 1784                                                                                           
Octaaf 2’ 1784                                                                                           
Sexquialter 2 sterk 1967                                                                             
Dulciaan 8’ 1784                                                                                 
Schuifkoppel                                                                                           
Tremulant                                                                                                     
Twee afsluitingen                                                                               
Windlossing                                                                                                 
3 spaanbalgen 1784                                                                             
Winddruk: 67 mm wk                                                                             
Stemming: Werckmeister 3                                                                     
Toonhoogte: 435 Hz